Rozwód rodziców to niesamowicie trudne i bolesne doświadczenia dla każdego dziecka.
Rodzice skupieni na własnych problemach często zapominają, że obok nich stoi dziecko, które przede wszystkim potrzebuje pomocy, by móc odnaleźć się w nowej sytuacji.
Rozwód rodziców. Jak wspierać dziecko?
Rozwód jest jednym z wydarzeń krytycznych dla rodziny. Plasuje się na drugim miejscu na liście najbardziej stresujących zdarzeń w życiu (tuż za śmiercią współmałżonka). Statystyki donoszą, że co roku rośnie liczba prowadzonych przez sądy postępowań rozwodowych. Rozpad małżeństwa jest wyzwaniem dla każdej osoby weń zaangażowanej: dla małżonków, ich rodzin i przyjaciół, ale przede wszystkim dla dzieci.
Rozstanie rodziców, ich rozwód, wyprowadzenie się z domu mamy lub taty zwykle są dla dziecka bolesnym przeżyciem. Zwłaszcza wtedy, gdy z jego perspektywy wszystko wyglądało dobrze i było ono przekonane, że mama i tata będą zawsze razem – razem z dzieckiem. Podczas rozwodu dziecko jest świadkiem, a często też uczestnikiem wielu konfliktów naruszających jego poczucie bezpieczeństwa. Rodzice, skupieni na własnych problemach, najczęściej nie zdają sobie sprawy, jak silnie ich pociecha przeżywa wszystko, co dzieje się między nimi.
Dzieci zazwyczaj doświadczają różnorakich emocjonalnych i wychowawczych problemów. Reakcje takie jak złość, odrzucenie, lęk, poczucie winy, smutek lub depresja, a nawet regresja są normalne, występują po przeżyciu wielkiej straty. Obserwuje się je u dzieci podczas okresu separacji i tak długo, jak długo zajmuje przejście przez „okres smutku” i pogodzenie się z rozwodem rodziców.
JAK DZIECI REAGUJĄ NA ROZSTANIE RODZICÓW?
Okres niemowlęcy
Dziecko w tym wieku uczy się ufać innym. Osoba, która zaspokaja wszystkie potrzeby dziecka w tym okresie, staje się jego „pierwotnym opiekunem”. Gdy nagle „pierwotny opiekun” odchodzi lub zmienia się w osobę nieznaną, dziecko przeżywa lęk i zachwianie poczucia bezpieczeństwa; obawia się, że jego potrzeby nie będą zaspokajane. Może mieć kłopoty ze snem (trudności z zaśnięciem, częste budzenie się w nocy) oraz w rozstawaniu się z rodzicem. W jego zachowaniu mogą być widoczne częste zmiany nastroju, płaczliwość, smutek.
Kiedy dziecko ma od trzech do pięciu lat
Żyje nadzieją, że rodzice znów będą razem. Ma poczucie, że straciło mamę czy tatę, co może prowadzić do agresji wobec rodzica, który z nim pozostał, jego nowego partnera, rodzeństwa, dzieci czy nauczycielek w przedszkolu. Maluch może brać na siebie winę za rozpad małżeństwa – często dzieci uważają, że „tatuś odszedł, bo byłem niegrzeczny”, że swoim zachowaniem doprowadziły do rozwodu rodziców. Zdarza się, że dziecko cofa się do wcześniejszych etapów rozwoju, kiedy było młodsze i miało pełną opiekę obojga rodziców; może się to wyrażać w moczeniu się w nocy, brudzeniu majtek, ssaniu kciuka, wzmożonym przytulaniu się. Dziecko może przeżywać niepewność i lęk o to, co będzie jutro, mieć kłopoty z zasypianiem, bać się ciemności, budzić się w nocy z krzykiem, zdarza się też utrata apetytu. Może też stać się impulsywne, nadruchliwe, roztargnione, mieć problemy z koncentracją.
Kiedy dziecko ma od sześciu do ośmiu lat
Wyniki w nauce mogą się zdecydowanie obniżyć (dziecko nie ma chęci się uczyć, trudno mu skoncentrować się na nauce). Dziecko może mieć problemy w kontaktach z rówieśnikami, może izolować się od grupy, być agresywne. Bardzo tęskni za rodzicem, który z nim nie mieszka. Bywa, że odczuwa lęk przed tym, że utraci także rodzica, który z nim mieszka. Może skierować swoją złość i agresję na tego rodzica, którego obwinia o rozpad związku. Może czuć, że musi wybierać, wobec kogo być lojalnym – wobec mamy czy taty. Wciąż po cichu liczy, że rodzice znowu będą razem.
Kiedy dziecko ma od dziewięciu do 12 lat
Dziecko może obwiniać i wyrażać silną złość do rodzica, którego uważa za sprawcę rozwodu. Może odrzucać „złego rodzica”. Przeżywa głębokie poczucie straty, żalu i bezradności. Zdarza się, że wstydzi się przed innymi dziećmi tego, co się dzieje w rodzinie. Może doświadczać różnorodnych dolegliwości, takich jak bóle głowy i brzucha, trudności ze snem. Utrata wiary w siebie zazwyczaj skutkuje obniżeniem jego wyników w nauce. Dziecko może sprawiać trudności wychowawcze (nieposłuszeństwo, brak dyscypliny).
Kiedy dziecko dojrzewa: 13–18 lat
Dziecko może czuć się nadmiernie obciążone potrzebą emocjonalnego wspierania rodzica lub zajmowaniem się młodszym rodzeństwem. Może czuć się zmuszone do podjęcia samodzielnej decyzji, z którym rodzicem chce pozostać. Może oczekiwać, że rodzic wynagrodzi mu straty związane z rozwodem, np. materialnie. Bywa że nastolatek czuje się nieswojo, obserwując rodziców umawiających się z nowymi partnerami, obserwując ich seksualność, może być zazdrosne o nowego partnera rodzica. Może być nieufne wobec ludzi i wobec trwałości związków między nimi. Dziecko może uciekać z domu, popełniać drobne przestępstwa (kradzieże, niszczenie mienia), nadużywać alkoholu lub zażywać narkotyki. W tym wieku mogą pojawić się próby samobójcze.
Kiedy dziecko jest dorosłe
Dorosłe dzieci mogą czuć się zobowiązane do emocjonalnego wspierania rodziców. Tak przeżywany obowiązek opieki nad osamotnionym rodzicem może odbierać im wolność w nawiązywaniu własnych relacji i zajmowaniu się własnym życiem.
JAK DZIECKO RADZI SOBIE Z ROZWODEM?
Współcześnie twierdzi się, że przystosowanie dziecka po rozwodzie rodziców zależy głównie od siły konfliktu między rodzicami. Im będzie ona słabsza, tym powrót dziecka do równowagi okaże się szybszy i pełniejszy. Według relacji z gabinetów pomocy dzieciom, konflikt, który doprowadził do rozwodu i trwa po jego zakończeniu, często jest odpowiedzialny za zaburzenia osobowości u dzieci. Z drugiej zaś strony na psychoterapię nie trafiają dzieci, których rodzice potrafili zgodnie ustalić warunki ich wychowania i utrzymania po rozwodzie. Poradzenie sobie ze wszystkimi skutkami rozwodu może trwać nawet do dziesięciu lat. Zwykle przebiega ono w następujących etapach:
1 Etap
Uświadomienie sobie przez dziecko, że jego rodzice nie są już razem – ich małżeństwo się rozpada
Dziecko przyjmuje to do wiadomości i próbuje pojąć przyczyny. Ma kłopot ze zrozumieniem dziwnych zachowań rodziców, np. wyprowadzki jednego z nich. Brak informacji o tym, co się dzieje (rozmowy z dzieckiem), sprzyja obwinianiu się lub fantazjowaniu o szczęśliwej rodzinie.
2 Etap
Powrót do codzienności, próba oderwania się od konfliktu między rodzicami
Dziecko próbuje żyć tak, jak dawniej, złapać psychiczny dystans wobec konfliktu rodziców. Wszelkie grupowe zajęcia pozaszkolne (sport, harcerstwo, turystyka) czy oparcie w grupie rówieśniczej są wskazanymi sposobami psychicznego dystansowania się wobec emocji związanych z rozstaniem rodziców.
3 Etap
Konfrontacja z podstawową stratą, jaką jest odejście jednego z rodziców
Dziecko intensywnie przeżywa inne straty: utratę dotychczasowego bezpieczeństwa materialnego, wsparcia obojga rodziców, prestiżu i statusu. Z powodu zmiany miejsca zamieszkania często traci grono rówieśników, szkołę, zajęcia pozaszkolne. Zdecydowaną pomocą w niwelowaniu tych strat jest utrzymanie więzi z obojgiem rozwiedzionych rodziców.
4 Etap
Uporanie się z gniewem na rodzica, który jest uznawany za winnego rozwodu, oraz poradzenie sobie z własnym poczuciem winy za rozpad małżeństwa rodziców
Zagrożeniem tego etapu jest oddalanie się dziecka od rodzica, do którego odczuwa szczególną złość. Ta bariera bywa trudna do pokonania.
5 Etap
Pogodzenie się z trwałością i nieodwracalnością rozwodu
Mimo to nawet na tym etapie dziecko nie przestaje czasem marzyć o pogodzeniu się rodziców.
6 Etap
Gotowość do wchodzenia w związki z innymi
Dziecko określa swoje relacje z rodzicami, a czasem z ich nowymi rodzinami. Nabiera wiary i zaufania we własne kompetencje w utrzymywaniu relacji z innymi ludźmi.
Autor: Dorota zając. www.glospedagogiczny.pl
